Уур амьсгалын өөрчлөлтөд зохицох чадвар

Transitioning Ger (yurt) kindergartens into low-carbon, energy-efficient eco-learning hubs of education and well-being.

Европын холбооны Свич-Эйшиа хөтөлбөрийн 2.2 сая ам.долларын санхүүжилтээр  “Эдийн засгийн ногоон шилжилт” (ЭЗНШ) нэртэй дөрвөн жилийн төсөл хэрэгжиж байна. Монгол улс хүлэмжийн хийн ялгарлаа бууруулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой уг төсөл нь Монголын хүнс, ус ундааны салбар дахь бичил жижиг дунд бизнес эрхлэгчид болон жижиглэнгийн худалдаа эрхлэгчдийг тойрог эдийн засгийн талаар сургалт мэдээллээр ханган, зах зээлд суурилсан эко тэмдэг, ногоон баталгаажуулалтыг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.

Монгол улсын хүлэмжийн хийн ялгарлыг 2030 он гэхэд 22.7 хувиар бууруулах үндэсний стратегитэй нийцүүлэн хүнс, ус ундаа үйлдвэрлэлийн салбарт Европын Холбооны Свич Эйшиа хөтөлбөрөөс анх удаа хэрэгжүүлж буй төсөл юм. Тус салбар нь хүлэмжийн хий ялгаруулагч томоохон салбаруудын нэг ба ЭЗНШ төслөөр дамжуулан Европын холбооны “Тариаланчаас таны ширээнд” зарчмын сайн туршлагаас уг салбарт нэвтрүүлж, нүүрстөрөгчийн ялгарал багатай, нөөцийг үр ашигтай зарцуулдаг тойрог эдийн засагт шилжихэд дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай.

Цахим платформын тусламжтайгаар БЖДБ болон жижиглэн худалдаа эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг байгаль орчинд илүү ээлтэй, нөөцөд хэмнэлттэй, ухаалаг болгох, ийм байгууллагын бараа үйлчилгээг сонгоход нь хэрэглэгчдийг урамшуулдаг төлбөрийн системийг үүсгэн нутагшуулах зорилготой. Зорилтот бүлгийг сургалт мэдээллээр хангахаас гадна олон нийтийг хамарсан нийгмийн зан дадлыг өөрчлөх аян явуулж тогтвортой үйлдвэрлэл, хэрэглээг сурталчлах юм.

“Эдийн засгийн ногоон шилжилт” төслийн тойм

Хэрэгжүүлэгч байгууллагууд: Пипл ин Нийд (ПИН) ОУТББ, Монголын Тогтвортой Санхүүжилтийн Холбоо (ТоС), Хөгжлийн Шийдэл ТББ, Каритас Чех Репаблик (КЧР) ОУТББ

Монгол улсын төв суурин газруудын хүүхдүүд цаг уур, орчны бохирдол, ялангуяа агаарын бохирдол түүнээс үүсэх аюул, эрсдэлд өртөх өндөр магадлалтай нөхцөлд амьдарч байна. Энэ нь тэдний эрүүл мэнд, өсөлт хөгжил, эрүүл тэжээллэг хоол хүнс, цэвэр усны хэрэглээнд нөлөөлж урт хугацаандаа маш сөрөг үр дагавар авчирхаар байдал үүсгээд байна. Эдгээр асуудлын эсрэг анхаарал тавьж дорвитой арга хэмжээ авахгүй бол монголчуудын үр удам орчны бохирдлоос улбаалсан эрүүл мэнд, эдийн засгийн сөрөг нөлөөнд улам бүр автсаар байх болно.  

Өвлийн улиралд гол асуудал болдог утааны эх үүсвэрийг багасгахын тулд гэр хорооллын айл өрхүүдэд зориулан эрчим хүчний хэмнэлттэй, байгаль орчинд ээлтэй Монгол гэрийн дулаалга, халаалт, агаар сэлгэлтийн ЧИП багцыг гадаад, дотоодын шилдэг мэргэжилтний баг бүрдүүлэн боловсруулж, туршиж үзсэн нь амжилттай болж улам олон айл өрхөд түгээхээр ажиллаж байна.

ЧИП төслийн хүрээнд 2019 оноос өнөөдрийг хүртэл Баянхонгор, Говь-Алтай, Өмнөговь аймгийн болон Улаанбаатар хотын Баянзүрх дүүргийн 5, 17 дугаар хороодын 492 гаруй өрхийг хамруулсан бөгөөд төслийн үр шимийг хүртэгсэд бүгд ам сайтай байна. Гэрийн халаалтыг цахилгаанаар шийдсэнээр тогтвортой дулаан,тав тухтай байдлыг бий болгон,дотор агаарын чанар ч сайжирч хүүхдүүд агаарын бохирдолд өртөх өртөлт, тэдний эрүүл мэндэд учрах эрсдлийг бууруулжээ. ЧИП багц нь эрчим хүчний хэмнэлттэй цахилгаан халаагуур, давхар шүүлтүүрээр агаар оруулах тохируулгатай нээлхий, бохирдсон агаар гаргах механик сэнстэй агаар сэлгэлтийн систем, гэрийн дулаалга болон шаланд салхи, ус, уур үл нэвтрэх нэмэлт давхаргуудаас бүрддэг. Энэ бүхэн нь уламжлалт монгол гэрт эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгон, гэрийн дотор агаарын чанарыг сайжруулж гадна болон дотор агаарын бохирдлыг бууруулах зорилгоор хийгдсэн билээ. 

ЧИП - Монгол гэрийн халаалт, дулаалга, агаар сэлгэлтийн багц төслийн танилцуулга

"HAZE GAZER" БУЮУ “АГААР АЖИГЛАГЧ” ТӨСЛИЙН ТУХАЙ
Агаарын бохирдолыг бууруулах нь Монгол Улс төдийгүй Ази тивийн олон улс орнуудын өмнө тулгарч буй томоохон сорилтуудын нэг юм. Агаарын бохирдол бидний өдөр тутмын амьдралд дан ганц эрүүл мэнд  төдийгүй нийгэм, эдийн засаг, санхүүгийн байдал зэрэгт олон талын сөрөг нөлөөллийг үзүүлж байна. НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр болон НҮБ-ын Хүүхдийн Сан хамтран санаачилж, “Хүний Эрхийн Олон Улсын Өдөр”-ийг тохиолдуулан танилцуулж буй “АГААР АЖИГЛАГЧ буюу “Агаарын бохирдлыг ажиглах олон нийтийн хяналт” цахим платформ нь иргэдийн оролцоотойгоор агаарын бохирдлын хүний эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг хянах, мөн түүнчлэн агаарын чанарыг сайжруулахаар авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаарх олон нийтийн ойлголт, хандлагыг тандан судлах зорилготой юм.

" АГААР АЖИГЛАГЧ" цахим платформ нь:
●    Иргэдийн оролцоо, тусламжтайгаар Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын нөлөөллийн талаарх бүхий л мэдээллийг цахим хэрэгслүүдээр дамжуулан цуглуулах, нэгтгэх;
●    Эрдэмтэн судлаач, сэтгүүлч, бодлого боловсруулагч болон шийдвэр гаргагчдыг мэдээллээр хангах;
●    Иргэдийг иргэний үүргээ биелүүлж, агаарын бохирдлыг бууруулах үйлст хувь нэмрээ оруулан өөрсдийн туршлагаас хуваалцах ажлыг идэвхжүүлэх;
●    Олон нийт ялангуяа хүүхэд, эмэгтэйчүүдэд үзүүлж буй агаарын бохирдлын нөлөөллийг бусад эх сурвалжийн хамт шийдвэр гаргагчдад ил тод мэдээллэх зорилготой.
Уг платформыг Пипл ин Нийд ОУБ хөгжүүлж байгаа бөгөөд голлох мэдээ, мэдээллээ иргэдээс цуглуулж, нэгтгэн түгээх олон нийтийн нээлттэй төсөл юм. Тиймээс энэхүү платформ нь зөвхөн иргэдийн идэвхтэй оролцооны тусламжтай цаашид хөгжих бөгөөд хамтдаа суралцан, илүү сайн сайхан ирээдүйг бий болгох шийдлийг эрэлхийлэх нээлттэй талбар болно. 

ЦЭВЭР АГААРЫН ТӨЛӨӨХ ҮЙЛС НЬ ХАМТЫН ХАРИУЦЛАГА ЮМ !

Улаанбаатарын хүн амын талаас илүү хувь нь амьдардаг гэр хорооллын айл өрхүүд нь өвөлдөө сайжруулсан түлш түлж  өвлийн хүйтнийг даван туулах ёстой болдог нь дэлхийн хамгийн бохирдолтой хотуудын тоонд оруулахад хүргэдэг.

Гэр хорооллын иргэдийн өөрсдөө барьсан сууц, монгол гэр нь дулааны алдагдал ихтэй байдгаас нэгж талбай халаах түлшний хэрэглээ өндөртэй, гадна ба дотор агаарын чанарын үзүүлэлт маш муу байдаг нь хүн амын амьсгалын зам, зүрх судасны өвчлөл ихсэх гол шалтгаан болж байдаг.

Энэ төслийн хүрээнд монгол гэрт амьдардаг зарим өрхүүдэд чанартай яндан суулгаж түлшний гүйцэт шаталтыг сайжруулах замаар түлшээ хэмнэх, агаарт ялгарах тоосонцорын хэмжээг  бууруулж болохыг жишээ болгон олон нийтэд үзүүлж ашиг тусыг нь ухуулан таниулав. Үүний үр дүнд Монгол улсын яндан үйлдвэрлэгч байгууллага үйл ажиллагааны тогтвортой байдлаа бэхжүүлэх боломжтой боллоо.

Монгол улсын нийт хүн амын дөрөвний нэг оршин суудаг Улаанбаатар хотын гэр хорооллын  дийлэнх нь дэд бүтцэд холбогдоогүйн улмаас нэг өрх дунджаар 4т сайжруулсан нүүрс түлж өвлийн халаалтын асуудлаа шийдэж байна. Энэ хэрэглээнд нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйл нь цаг уурын нөхцөл байдлаас гадна хүмүүсийн өөрсдөө голдуу барьсан байшингийн дулаан алдагдал нь их, халаалтын систем үр ашиг багатай, өрхийн орлогын хүрэлцээгүй байдал зэрэг ‎болж ‎байна. Энэ нь эргээд нийслэл хотын гол асуудал болох өвлийн утаа, цаашилбал хөрс, усны бохирдлын эх үүсвэр болж нийслэлийн иргэдийн эрүүл мэндэд сөрөг үр дагавар учруулж байна.‎
Дээрх асуудлыг шийдвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор  ЖЭРЭС ОУТББ , Пипл ин Нийд ‎ОУТББ,  Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци, ШУТИС-ийн Барилгын Эрчим Хүч Хэмнэлтийн Төв нар хамтран  “Улаанбаатар хотын ‎төлөвлөгдөөгүй бүсэд ‎тогтвортой, эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууц барихад ‎зөвлөгөө өгөх, санхүүгийн ‎зуучлалын үйлчилгээ үзүүлэх” буюу товчилсон нэрээр “Дулаан Шийдэл” (2018-2021) төслийг хэрэгжүүлж байна. Энэхүү төсөл нь хувийн сууцанд ‎оршин суугчдад эрчим ‎хүчний зүй зохистой хэрэглээг дадал зуршил болгон ‎хэвшүүлэх замаар CO2, PM зэрэг орчны бохирдлыг бууруулж хүн ‎амын эрүүл мэндэд эерэг нөлөө үзүүлэх үндсэн зорилготой.
Ингэхдээ орон нутгийн засаг захиргаа, иргэний нийгмийн байгууллагууд болон иргэдийн холбоо бүлэг, гэр хорооллын ‎өрхүүд, ‎барилгын салбарт бизнес эрхлэгчдэд дэмжлэг үзүүлэх замаар Улаанбаатар ‎хотын нийт хүн ‎амын эрүүл мэндэд шууд болон шууд бус ашиг тус үзүүлэхээр зорьж ‎байна. Төслийн ‎зорилтот бүлэг нь Улаанбаатар хотын гэр хороолол дах хувийн сууцанд амьдардаг, халаалтын зардлаа бууруулж, гэр орныхоо тав ‎тухтай байдлыг ‎сайжруулах хүсэл сонирхолтой айл өрхүүд түүн дотроо эмэгтэй өрхийн тэргүүнтэй эсвэл эмзэг бүлгийн өрхүүд юм.
 

Амьсгалах эрх төсөл нь Улаанбаатар хот болон Архангай аймгийн төвийн агаарын бохирдлын талаар мэдээллийн ил тод байдлыг сайжруулах,төрийн болон орон нутгийн захиргааны байгууллагууд агаарын бохирдол бууруулахад хүлээх хариуцлагыг дээшлүүлэх зорилгоор иргэний нийгмийн байгууллагууд (ИНБ) хамтран ажиллалаа.

Амьсгалах эрх төслийн хүрээнд орон нутгийн ТББ, ИНБ, иргэдийн холбоодоос гадна төрийн болон орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудтай ажиллаж нийт ард иргэдийн агаарын бохирдлын талаар мэдлэгийг дээшлүүлэх, утааны эсрэг авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, тэдгээрийн дутагдалтай талууд, өөрсдийн эрүүл мэндийг хамгаалах сайн туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх аяныг зохион байгуулав. Агаарын бохирдлыг бууруулах үйл ажиллагааны талаархи иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх нь амьсгалын замны өвчлөлийг бууруулж өөрсдийгөө болон гэр бүлээ хамгаалахад нь тусална.

Гамшгийн эрсдлийг даван туулах чадавхийг сайжруулахад технологи болон уламжлалт аргыг хослуулан ашиглах буюу LTT4R төсөл нь хөдөө орон нутгийн хүн амын ган гачиг, зуд, уур амьсгалын өөрчлөлтөд тэсвэртэй байдлыг дээшлүүлэх зорилготой төсөл юм. Уг төслөөр дараах 4 арга хэмжээ авч ажилласан:
1) Гар утасны мессежээр дамжуулан малчдыг байгалийн гамшигт үзэгдлээс урьдчилан сэрэмжлүүлэх боломжтой болгох,
2) Төрийн болон орон нутгийн байгууллагын түвшинд гамшгийн менежмент хийхэд нь дэмжлэг үзүүлэх
3) Малчин өрхийн эмзэг байдал, гамшгийг даван туулах шинэ, хуучин аргууд, урьдчилан сэрэмжлүүлэх системийг нэвтрүүлэхэд тулгарч буй саад бэрхшээлийн талаар судалгаа хийж зохистой арга механизмийг сурталчлах
4) Монгол Улсын Засгийн газар болон хүмүүнлэгийн байгууллагууд ашиглахад зориулсан гамшгийн менежментийн төлөвлөгөө, бэлчээр ашиглалтын төлөвлөгөө, өрхийн зуданд эмзэг байдлын индексийг боловсруулах

Төслийн гол үйл ажиллагаа бол бэлчээр ашиглалтын төлөвлөгөөг агуулсан орон нутгийн гамшгаас хамгаалах төлөвлөгөөг боловсруулж, малчин өрхийн эмзэг байдлын индексийг боловсруулах явдал байлаа. Малчдыг цаг агаарын мэдээллийг тогтмол авч байх боломжоор хангах, тэдэнд тулгарч буй шинэ нөхцөл байдлын талаархи мэдлэг мэдээллийг дээшлүүлэх нь малчин өрхийн гамшигт бэлэн байдлыг нэмэгдүүлэх болно. Байгууллагын түвшинд гамшгийн эсрэг төлөвлөлт, хариу арга хэмжээ авах мэдрэмжийг сайжруулсан нь төрийн болон орон нутгийн эрх баригчдад, учирч болзошгүй аюулын эсрэг илүү сайн ажиллах боломжийг олгоно. Төслийн хүрээнд эдгээр түвшинд хүрч ажиллаж, малчдад тулгарч буй бэрхшээлийн талаар судлахаас гадна урт хугацаанд цаг уурын өөрчлөлтийг шинэлэг болгон уламжлалт арга барилаар даван туулах малчдын чадварыг нэмэгдүүлэхийг зорьж ажиллалаа.

Хөдөө аж ахуй нь Монгол Улсын эдийн засагт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд ажил эрхлэлт, экспортын орлогод чухал ач холбогдолтой юм. Манай хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагааны амжилт нь эх газрын хатуу ширүүн уур амьсгалаас ихээхэн шалтгаалдаг.

Монгол Улсын нэг гол түүхий эдийн нэг нь хонины ноос боловч 90% нь бүдүүн ширхэгтэй бөгөөд зах зээлийн эрэлт бага, үнэ доогуур байдаг учир малчдад төдийлөн ашиг авчирдаггүй. Тийм ч учраас энэ түүхий эдийг байгальд ээлтэй, барилгын дулаалгын материал байдлаар ашигладаг жишгийг Монгол улсад нутагшуулах төслийг Европын Холбооны Свич Ашиа хөтөлбөрийн хүрээнд ПИН хэрэгжүүлэв. Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчид, малчид, эцсийн хэрэглэгчдийг хамарсан хангамжийн сүлжээг МСҮТ, төрийн байгууллагуудын оролцоотой хөгжүүлэхэд онцгой ач холбогдол өгсөн энэ хөтөлбөр нь Монгол Улсын бизнес эрхлэгчдэд сонирхолтой боломж төдийгүй байгаль орчинд ээлтэй, эрчим хүч хэмнэх, орон нутгийн ногоон бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргах сайн эхлэл юм.

Дорноговь аймаг нь тал хээр, говь цөл хосолсон нутагтай, малын тоо толгой нь бэлчээрийн даацаас хэтэрсэн, гадаргын ус ховор, ургамлын төрөл зүйлийг нөхөн сэргээхэд ихээхэн хүндрэлтэй байдаг учир цөлжилт тэлсээр байгаа нутаг юм. Үүнээс гадна эндхийн ажилгүйдлийн түвшин бараг 40% -тай байдаг бүс нутаг юм.

Ийм нөхцөлд ашигтай ажиллаж болох аж ахуйн хувилбар бол газар тариалан юм. Үүний давуу тал нь зөвхөн хувь хүмүүсийн орлого нэмэгдэхээс гадна тухайн орон нутагт нэмэлт орлого орж өрсөлдөх чадвар нь сайжирна. Энэ төслийн хүрээнд ПИН газар тариалан, хүлэмжийн аж ахуйн талаар мэргэжлийн сургалт явуулж байснаас гадна усалгааг хэрхэн хэмнэлттэй хийх, бизнесээ хэрхэн зөв төлөвлөх, зах зээлд шинэ ногооны эрэлт бий болгох гэх мэтээр маркетингийн сургалтууд зохион байгуулж орон нутгийн ААН, иргэдийг хамруулав.

Орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөртэй уялдуулж жишиг Агропарк байгуулан ногоочдын хоршоог ажилуулсан нь зөвхөн ургацаа борлуулж ашиг олох бус, бусад мэргэжлийн болон сонирхогч иргэд, ААН-үүдэд тариалангийн болон хоршооны үйл ажиллагааны талаар сургалт явуулах, үр, суулгац, багаж, тоног төхөөрөмж захиалгаар нийлүүлэх, зоорио түрээслэх зэрэг үйлчилгээ үзүүлдэг байх зорилгоо сайн биелүүлж байна.